Leermeesters: Niet uw dienstknecht

We werken voor bestuurders, hoge ambtenaren en andere leidinggevenden, geven raad en voeren opdrachten uit. In ons werkzame leven komen we zo principalen tegen met wie we van alles beleven en van wie we ook veel leren. In deze rubriek halen we telkens een betekenisvolle uitspraak aan in de context van een anekdote. Hiervoor nodigen we steeds iemand anders uit om een duit in het zakje te doen.

Niet uw dienstknecht

Ed Nijpels (VVD) nam in zijn interview met NRC Handelsblad van afgelopen zaterdag met zoveel woorden zijn partijleider de maat. Zo zei hij dat het bij leiderschap er ook om gaat je eigen tegenspraak te organiseren. Tegenspraak valt tegenwoordig niet zelden in verband met de zogeheten nieuwe bestuurscultuur. Ook door een te hoge omloopsnelheid van topambtenaren via de Algemene Bestuursdienst zou het hieraan schorten in hun relatie met bewindslieden.

In de jaren negentig kregen voorzitter Arthur Docters van Leeuwen van het College van procureurs-generaal en secretaris-generaal Tjibbe Joustra van het ministerie van Landbouw en Visserij het predicaat ‘ondernemende ambtenaar’. De ondertoon van dat begrip beloofde voor beiden weinig goeds; ze golden als ambtenaren die hun plaats niet kenden.

De institutionele crisis van die jaren op Justitie vertaalde zich in een dramatische crisis tussen personen, waarbij paranoia soms aan de macht leek. Die spanning liep ook op in de relatie tussen minister van Justitie Winnie Sorgdrager (D66) en Docters. Zoveel was duidelijk dat tegenspraak gevoelig lag.

Nadat Sorgdrager Docters weer eens had ontboden voor een reprimande ten departemente, bestemd voor politiek-publicitaire consumptie (al dan niet uit anonieme bron), liet hij terug op het parket-generaal verslag maken. Het was dossiervorming uit zelfbescherming, want: ‘Beter mee verlegen dan om verlegen’. Docters voelde zich bepaald gemaltraiteerd. Toen hij zich in het onderhoud met de minister als voetenveeg behandeld voelde hield hij haar voor: ‘Ik ben wel uw dienaar, niet uw dienstknecht’.

Gert Jan Verhoog, oktober 2022