Na het Hoofdlijnenakkoord van mei dit jaar was het aan het Kabinet Schoof daarvan een regeerprogramma te maken. Een nieuwe werkwijze die waarschijnlijk niet snel wordt herhaald als we de signalen uit de Haagse krochten mogen geloven. Maar het ligt er wel. En sinds Prinsjesdag daarbij ook nog de Miljoenennota en begrotingen voor het komend jaar.
Er is naar aanleiding van het Hoofdlijnenakkoord al veel te doen geweest over de vraag, welke kant Nederland nou eigenlijk op gaat. Regeerprogramma en Prinsjesdagstukken lijken ons niet veel wijzer te maken. Natuurlijk, het nieuwe kabinet legt andere accenten, maar een duidelijk idee over waar we over 10 jaar moeten staan, behalve minder immigratie?
We veronderstellen, simpel gezegd, dat we met onze democratie en verkiezingen de politiek het mandaat geven onze toekomst in te kleuren en het nieuwe kabinet vervolgens aan het overheidsapparaat de opdracht geeft dat uit te voeren. Oh ja, en dat liever vandaag dan morgen.
Tegelijkertijd zien we in toenemende mate dat onze overheid eerder moeite dan gemak ondervindt om duurzaam te bepalen ‘wat goed is voor de samenleving en wie wat waarom krijgt’. Oplossend leiderschap dat het ene met het andere kan verbinden, die botsende belangen weet te transformeren naar een inspirerende ambitie? Het is er niet, maar we snakken ernaar.
Kortom: we blijven iets veronderstellen dat we hoe langer hoe minder waarschijnlijk achten. Alle ballen op de politiek, maar die versnippert eerder dan dat ze verschillen overstijgt.
En daarmee komt het grotere ‘algemeen belang’ onder druk te staan. Dat is de wijze waarop we als vrije democratische samenleving functioneren. Zwaar aangezet: of we daarbij voldoende oog houden voor de beginselen van de rechtsstaat: basisrechten en – vrijheden, ook van minderheden, ook van ‘luizen in de pels’. Het gaat om de ruimte die we elkaar gunnen.
We lijken het minder en minder eens te zijn over de rolverdeling tussen burgers, hun ‘zelforganisaties’ en goede doelen, klassieke middenveldorganisaties in zorg, onderwijs en volkshuisvesting, het bedrijfsleven en organiserende marktpartijen, de overheid en de politiek. De rechterlijke macht wordt daarin teveel een scheidsrechter, een rol die de spanning tussen met name wetgever en rechtspreker opvoert.
Bij álle partijen lijkt weinig ruimte voor reflectie te bestaan over hun eigen rol die in een zekere harmonie met de rol van andere veldspelers moet worden ingevuld. Men kan het oneens zijn over de koers, over wat er op het spel staat. Maar in plaats van dat nieuwe bindende ideeën ontstaan of verschillen van inzicht worden geaccepteerd zien we steeds vaker de wens om de ruimte voor de andere speler dan maar te beperken. En dat is een verwijt dat vooral de politiek zich moet aantrekken.
Lichtpuntjes mogen daarom wel benoemd worden. In het Regeerprogramma kunnen we lezen onder ‘de kracht van de maatschappij’: “We zien dat burgers samen uit betrokkenheid met elkaar en hun leefomgeving mooie, waardevolle en krachtige initiatieven ontplooien. Deze initiatieven verdienen ondersteuning en welwillende aandacht. Ook de Staatscommissie rechtsstaat merkt op dat de verantwoordelijkheid voor het goed functioneren van de rechtsstaat niet alleen ligt bij de overheid, burgers dragen deze evengoed. Hierin zit wederkerigheid: Om gezamenlijk de verantwoordelijkheid te kunnen dragen moet de overheid ervoor zorgen dat de kracht van de burgers en daarmee de maatschappij gebruikt wordt.”
Een blessing in disguise of zitten hier een adder onder het gras? In elk geval lijkt het een haak om dit kabinet te houden aan het algemeen belang van ruimte voor de ‘krachten’ in de samenleving.
Gosse Bosma
Nieuwsarchief
De innerlijke nar in het collectief losmaken
Waar is de nar voor het Binnenhof? stelde Gert Jan Verhoog zich afgelopen nazomer de vraag. Eén nar, die dapper en dwarsdenkend de strijd ...
Leermeesters: “Adem in, adem uit en als je niks voelt, is het ook goed”
De eerste keer dat ik Paul Röttger zie is in 2001. Ik ben drieëntwintig jaar oud; net afgestudeerd aan de Hogeschool voor de Kunsten ...
Politieke lessen uit een oceaanoversteek
In de bibliotheek van een klein dorp op Martinique begeleiden vrolijke vogelgeluiden mijn laptop-getik. Ze hebben het naar hun zin in de tropische bomen waar ...
Neem de tijd in 2025
Nu het nieuwe jaar goed en wel op streek is, nemen we in onze rubriek Leermeesters graag een wijze raad mee uit de Achterhoek. Middenin ...
S&V Raadgevers: voor bestuurders
Soms heb je als bestuurder behoefte aan een goed gesprek met een raadgever die begrijpt waar je mee worstelt en die vanuit ervaring met je ...
Wat voor soort nar heeft het Binnenhof nu nodig?
Gert Jan Verhoog betoogde onlangs dat de politiek wel een nar zou kunnen gebruiken. Dat deed mij denken aan een boekje dat in 1993 uitkwam, ...
AI kan veel, maar is nog verre van mens
Mopperend werkte ik me door de Engelse vertaling van een recente schrijfklus heen. Eigennamen verkeerd vertaald, soms schijnbaar dingen niet begrepen, een enkele keer Louis ...
De nieuwe powervrouw van Brussel
Ursula von der Leyen, nu voor de tweede maal voorzitter van de Europese Commissie, staat bekend als keiharde tante en wordt door velen beschreven als ...
Het beloofde land bestaat niet
Verkrijgbaar bij Bol.com voor een schappelijk bedrag van €13,45: De Russen komen! Schrijver Mark Traa (1968) ontleende de titel van zijn paperback aan die angstkreet ...