Leermeester in onderzoek: het belang van vertrouwen en maatschappelijke relevantie

Van vliegtuigrampen tot treinongevallen, van industriële calamiteiten tot crises in de zorg – onderzoek naar dit soort voorvallen is belangrijk, maar geen exacte wetenschap. Het vereist analyse, interpretatie en soms ook de moed om ongemakkelijke waarheden bloot te leggen. Dit is alleen mogelijk binnen een organisatie waar leidinggevenden niet alles dichttimmeren, maar vertrouwen op de deskundigheid en integriteit van hun mensen. Tjibbe Joustra, voormalig voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV), was hierin voor mij een leermeester. Hij geloofde niet in controle, maar in vertrouwen. Daarnaast leerde ik niet alleen van hem wat het betekent om maatschappelijk relevant onderzoek te doen, maar ook hoe je dit in de praktijk brengt.

Chris van der Schors

De OvV speelt een cruciale rol bij het analyseren van incidenten en het verbeteren van de veiligheid in Nederland. Dit vraagt om diepgravend onderzoek, onafhankelijk denken en bovenal vertrouwen in de onderzoekers die dit werk uitvoeren. Toch schuilt er in algemene zin in organisaties als de OvV het risico van een te sterke focus op controle. De onderwerpen die onderzocht worden zijn vaak gevoelig en de impact van de conclusies kan groot zijn. Hierdoor kan de neiging ontstaan om medewerkers te binden aan strikte procedures, gedetailleerde verantwoordingsplicht en bureaucratische processen. Maar wanneer vertrouwen plaatsmaakt voor micromanagement, verstikt dat het vermogen om kritisch en onafhankelijk onderzoek te doen.

Tjibbe Joustra was iemand die werkte op basis van vertrouwen. Bij de start van een nieuw onderzoek voelde hij weinig voor vaste overleggen met mij als onderzoeksleider: “Want ingepland overleg komt altijd te vroeg of te laat.” Wanneer er dringende bespreekpunten waren, moest daar direct aandacht aan worden besteed. In zo’n geval zou een gepland overleg te laat komen. Waren er geen bespreekpunten, dan kwam het overleg juist te vroeg. Deze houding veronderstelde vertrouwen: vertrouwen dat eventuele kwesties tijdig zouden worden aangekaart en dat de leidinggevende beschikbaar was wanneer dat nodig was.

Daarnaast was Tjibbe Joustra voor mij een leermeester in het ontwikkelen van voelsprieten voor wat er maatschappelijk leeft. Hij gaf de voorkeur aan onderzoeken die dicht bij mensen staan. Zo startte hij onderzoeken naar de aardgaswinning in Groningen, de forensische zorg naar aanleiding van de moord op Anne Faber, en het onderzoek naar het lot van de inzittenden van vlucht MH-17. Uit de gesprekken met de nabestaanden van de ramp met de MH-17 bleek dat velen van hen worstelden met de vraag of hun geliefden bewust iets van de ramp hadden gemerkt. Ook waren er vragen over de wijze waarop de berging van lichamen en persoonlijke bezittingen was verlopen. Het was voor Joustra reden om naast de lopende onderzoeken hier een onderzoek naar te startten.

Door mijn betrokkenheid bij deze onderzoeken heb ik van hem geleerd het perspectief van slachtoffers en nabestaanden altijd een belangrijke plek te geven in het onderzoek. Dit betekent rechtstreeks contact met hen aangaan, luisteren naar hun vragen, hun kennis benutten en zorgvuldig communiceren over wat zij wel en niet van de onderzoeksinstantie mogen verwachten.

Het werken vanuit vertrouwen aan onderzoeken die maatschappelijk relevant zijn: dat is wat voor mij werk betekenisvol maakt en energie geeft.

Chris van der Schors

We werken voor bestuurders en andere leidinggevenden, geven raad en voeren opdrachten uit. Zo komen we principalen tegen met wie we optrekken, van alles beleven en van wie we dikwijls spelenderwijs ook veel opsteken. Leermeesters, of ze nu een begrip en nog onder ons zijn of niet, geven diepe inzichten aan ons mee dan wel van anderen aan ons door. Soms ongemerkt putten we zo wijsheid uit het werkzame leven die weer boven komt drijven in een min of meer vergelijkbaar geval, die we aanhalen in het gesprek. In deze rubriek laten we telkens iemand anders aan het woord over een betekenisvolle leermeester in zijn of haar werk, niet zelden in de context van een uitspraak of anekdote. Eerder kwamen in deze rubriek zo gevleugelde woorden of een handreiking ter sprake van en voorvallen met Arthur Docters van Leeuwen (door Gert Jan Verhoog), Anton Dreesmann (door Eric Janssen), mr Cremers (door Jan Suyver), Greetje Segall (door Hans Maarten Parigger), Evert Bloembergen (door Joan Smithuis), Marten Oosting (door Henriette van Wermeskerken), Frank Lucassen (door Barthold van Hasselt), Harry Baayen (door Joop Pot), Wim Deetman (door Bruno Bruins), Ad Melkert (door David Jongen), Willem Breedveld (door Louis Cornelisse), Mr. Stibbe (door Germ Kemper) en Marja van Bijsterveldt (door Eric Stokkink).

***

Klik hieronder voor eerdere artikelen uit onze rubriek ‘Leermeesters’:

• Leermeester in onderzoek: het belang van vertrouwen en maatschappelijke relevantie
• “Adem in, adem uit en als je niks voelt, is het ook goed”
• Mens blijven
• ‘Het is anders!’
• Grondverven en aflakken
• Als broekie
• Voor de voet wegwerken
• Roep de hond als hij naar je toekomt
• Nicht ärgern, nur wundern
• Vliegende galop
• Foutenmarge
• Wat kan er aan azijn zuur worden?
• Lees eerst de wet goed
• Drie vingers wijzen naar jezelf
• Niet uw dienstknecht