‘Aan het einde van de dage pakten ze hun sigarendoos. Op de achterkant schreven ze op waarover ze het eens waren. Dat ze goed wilden zijn voor de armen en zo…’. De legendarische ‘rijksvoorlichter’ Gijs van der Wiel – hij maakt na de oorlog van binnenuit tal van kabinetsformaties mee – kon smakelijk vertellen over vroeger. Hoe kabinetten werden gemaakt, hoe informateurs opereerden, hoe regeerakkoorden tot stand kamen
Een van die verhalen was dat je niet moest verkijken op regeerakkoorden. Die waren echt niet zo belangrijk. Binnen de kortste keren waren die afspraken achterhaald of sleets. Wat echt belangrijk was kon wel op de achterkant van een sigarendoos.
Misschien werkte het zo in de tijd van Drees, Romme en Zijlstra. Maar vanaf de jaren ’70 werden regeerakkoorden steeds dikker. In 1982, in de aanloop naar Lubbers I, gingen tijdens de kabinetsformatie zelfs complete werkgroepen aan de slag. Het laat zich raden wat het voor het regeerakkoord betekende.
Aan die dikte laat zich zoiets als het politieke klimaat aan het Binnenhof aflezen. Hoe groter de politieke verschillen, hoe meer er geregeld moest worden. Het was net zo goed te gebruiken om een favoriet punt te scoren als om je iets van het lijf te houden. Het regeerakkoord werd steeds meer een verzekeringspolis, een poging zich in te dekken tegen politieke schade en ander ongerief. Niet toevallig had premier Lubbers het over ‘gestold wantrouwen’.
Op het eerste gezicht lijkt de kabinetsformatie van 2017 die lijn door te trekken. Onder Rutte III ligt een dik, omvangrijk, tot in de puntjes uitgewerkt regeerakkoord – het ‘weggemasseerde wantrouwen’ tussen vier wel zeer uiteenlopende partijen [VVD, CDA, D66 en ChristenUnie] die door de kiezers tot samenwerken ware veroordeeld. Er was tussen die vier veel te regelen.
Maar op het tweede gezicht blijkt het helemaal niet zo’n dichtgeregeld regeerakkoord. Misschien wel meer dan enige voorganger schuift het van alles en nog wat door. Het krioelt van afspraken om afspraken te maken. Er moet een ‘energieakkoord’ komen, zelfs een ‘grondstoffenakkoord’. Van de nieuwe minister van binnenlandse zaken wordt een ‘bestuursakkoord’ verwacht. Ook gaat gewerkt worden aan de ‘hoofdlijnenakkoord’ in de zorg, aangevuld met een ‘preventieakkoord’ en ‘een sportakkoord’. En al die akkoorden staan nog los van de vele ‘gesprekken’ die de nieuwe ministers zullen moeten gaan voeren met de ander helft van Nederland. Op de keper beschouwd is het regeerakkoord niet veel meer dan de aankondiging dat er contact zal worden opgenomen met jan-en-alleman om nadere afspraken te maken.
Natuurlijk, het past perfect in de Nederland consensuscultuur: via schikken en plooien regelen we al jarenlang van alles. En dat een kabinet-met-een-wel-heel-smalle-meerderheid z’n toevlucht neemt tot zo’n type bestuursstijl, is meer dan begrijpelijk.
Met een beetje goede wil had dat ook op de achterkant van een sigarendoos kunnen staan.
Jan Schinkelshoek
Den Haag, oktober 2017
Deze blog verscheen eerder in de maandelijkse nieuwsbrief De Hofvijver van het Montesquieu Instituut.
Nieuwsarchief
Ondermijning van overheidswege?
Demissionair minister Weerwind (Rechtsbescherming) heeft eind vorig jaar – in verband met het kennelijke cellen- en personeelstekort in gevangenissen - het plan geopperd tot gevangenisstraf ...
Financiën en een flesje water: framing in formatietijd
Sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 ziet Kees Verhoog politieke kopstukken worstelen met hun frames en strategieën. Sommige werken, andere helemaal niet. De ...
Donald Trump jaagt EU in “Panic-Mode”
Het waren geen beste weken voor de besluitvormers in het Brusselse EU kwartier deze maand, waar protesterende boeren het iconische Place du Luxembourg letterlijk in ...
Op weg naar een buitengewoon kabinet?
Terwijl de verkenningsperiode meer weg had van een verlengde campagne, lijkt er sinds vorige week ineens een coalitie in de steigers te staan. Vanuit de ...
S&V in een luchtig jasje
Beste lezer, Op de valreep van het nieuwe jaar steken we onze website en nieuwsbrief de Haagse Bode in een luchtig jasje. Danny de Neef ...
Leermeesters: Als broekie
Ten tijde van het eerste paarse kabinet werkte ik voor een van de dragers van dat kabinet, Ad Melkert. Ik was directeur financiën bij het ...
Verkiezing en oproer in Vorden
Over kandidaten, kerk, kasteelheer en kroegbaas In 1713 en de jaren hiervoor is het hopeloos nat op het land, met slechte oogsten, armoede en ...
Vriendjespolitiek
Het kan zomaar eens voorkomen dat je na het werk met een zakenrelatie op een terras belandt, je bestelt een glaasje bier en daarna misschien ...
Einde van een tijdperk
Alles moet anders – dat is op dit moment het overheersende gevoel zowel in de politiek als in de samenleving. Het neoliberalisme is op zijn ...