‘Aan het einde van de dage pakten ze hun sigarendoos. Op de achterkant schreven ze op waarover ze het eens waren. Dat ze goed wilden zijn voor de armen en zo…’. De legendarische ‘rijksvoorlichter’ Gijs van der Wiel – hij maakt na de oorlog van binnenuit tal van kabinetsformaties mee – kon smakelijk vertellen over vroeger. Hoe kabinetten werden gemaakt, hoe informateurs opereerden, hoe regeerakkoorden tot stand kamen
Een van die verhalen was dat je niet moest verkijken op regeerakkoorden. Die waren echt niet zo belangrijk. Binnen de kortste keren waren die afspraken achterhaald of sleets. Wat echt belangrijk was kon wel op de achterkant van een sigarendoos.
Misschien werkte het zo in de tijd van Drees, Romme en Zijlstra. Maar vanaf de jaren ’70 werden regeerakkoorden steeds dikker. In 1982, in de aanloop naar Lubbers I, gingen tijdens de kabinetsformatie zelfs complete werkgroepen aan de slag. Het laat zich raden wat het voor het regeerakkoord betekende.
Aan die dikte laat zich zoiets als het politieke klimaat aan het Binnenhof aflezen. Hoe groter de politieke verschillen, hoe meer er geregeld moest worden. Het was net zo goed te gebruiken om een favoriet punt te scoren als om je iets van het lijf te houden. Het regeerakkoord werd steeds meer een verzekeringspolis, een poging zich in te dekken tegen politieke schade en ander ongerief. Niet toevallig had premier Lubbers het over ‘gestold wantrouwen’.
Op het eerste gezicht lijkt de kabinetsformatie van 2017 die lijn door te trekken. Onder Rutte III ligt een dik, omvangrijk, tot in de puntjes uitgewerkt regeerakkoord – het ‘weggemasseerde wantrouwen’ tussen vier wel zeer uiteenlopende partijen [VVD, CDA, D66 en ChristenUnie] die door de kiezers tot samenwerken ware veroordeeld. Er was tussen die vier veel te regelen.
Maar op het tweede gezicht blijkt het helemaal niet zo’n dichtgeregeld regeerakkoord. Misschien wel meer dan enige voorganger schuift het van alles en nog wat door. Het krioelt van afspraken om afspraken te maken. Er moet een ‘energieakkoord’ komen, zelfs een ‘grondstoffenakkoord’. Van de nieuwe minister van binnenlandse zaken wordt een ‘bestuursakkoord’ verwacht. Ook gaat gewerkt worden aan de ‘hoofdlijnenakkoord’ in de zorg, aangevuld met een ‘preventieakkoord’ en ‘een sportakkoord’. En al die akkoorden staan nog los van de vele ‘gesprekken’ die de nieuwe ministers zullen moeten gaan voeren met de ander helft van Nederland. Op de keper beschouwd is het regeerakkoord niet veel meer dan de aankondiging dat er contact zal worden opgenomen met jan-en-alleman om nadere afspraken te maken.
Natuurlijk, het past perfect in de Nederland consensuscultuur: via schikken en plooien regelen we al jarenlang van alles. En dat een kabinet-met-een-wel-heel-smalle-meerderheid z’n toevlucht neemt tot zo’n type bestuursstijl, is meer dan begrijpelijk.
Met een beetje goede wil had dat ook op de achterkant van een sigarendoos kunnen staan.
Jan Schinkelshoek
Den Haag, oktober 2017
Deze blog verscheen eerder in de maandelijkse nieuwsbrief De Hofvijver van het Montesquieu Instituut.
Nieuwsarchief
S&V Raadgevers: voor bestuurders
Soms heb je als bestuurder behoefte aan een goed gesprek met een raadgever die begrijpt waar je mee worstelt en die vanuit ervaring met je ...
Wat voor soort nar heeft het Binnenhof nu nodig?
Gert Jan Verhoog betoogde onlangs dat de politiek wel een nar zou kunnen gebruiken. Dat deed mij denken aan een boekje dat in 1993 uitkwam, ...
AI kan veel, maar is nog verre van mens
Mopperend werkte ik me door de Engelse vertaling van een recente schrijfklus heen. Eigennamen verkeerd vertaald, soms schijnbaar dingen niet begrepen, een enkele keer Louis ...
De nieuwe powervrouw van Brussel
Ursula von der Leyen, nu voor de tweede maal voorzitter van de Europese Commissie, staat bekend als keiharde tante en wordt door velen beschreven als ...
Het beloofde land bestaat niet
Verkrijgbaar bij Bol.com voor een schappelijk bedrag van €13,45: De Russen komen! Schrijver Mark Traa (1968) ontleende de titel van zijn paperback aan die angstkreet ...
S&V verwelkomt Chris van der Schors
Op het tableau van ons kantoor staat nu ook Chris van der Schors. We zijn gelukkig met hem als associé, en niet alleen omdat hij ...
Wie is eigenlijk de nar van het Binnenhof?
De nar werd in het verleden getolereerd om openlijk kritiek te leveren op de machthebbers zonder dat hij daarvoor werd gestraft. Misschien kunnen wij tegenwoordig ...
Leermeesters: Mens blijven
Goede leermeesters geven hun vakmanschap graag door en halen met aandacht, geduld en coaching het beste uit hun leerling. Dit kan impliceren dat iemand ervoor ...
Waar is de nar voor het Binnenhof?
‘De man is jarenlang als een soort heilige op het schild gehesen door bondgenoten. […] Er zijn een aantal bevriende journalisten die elke keer als ...