Wie is eigenlijk de nar van het Binnenhof?

De nar werd in het verleden getolereerd om openlijk kritiek te leveren op de machthebbers zonder dat hij daarvoor werd gestraft. Misschien kunnen wij tegenwoordig wijzen op cabaretiers, columnisten of cartoonisten die scherpe kritiek uiten op machthebbers. Voorbeelden zijn Youp van ’t Hek, Sheila Sitalsing en Joep Bertrams. Zij worden niet onmiddellijk opgesloten. Wat opvalt is dat de politiek tegenwoordig zoveel clowneske aspecten heeft dat het verschil tussen politici en cabaretiers (narren) soms lastig is vast te stellen. We amuseren ons kapot. Ministers, Kamerleden, cabaretiers, columnisten en zangers schuiven elke avond aan bij een praatprogramma om de politiek van de dag te evalueren. Voetbalexperts analyseren niet alleen de wedstrijd, maar ook de politiek. Wat vinden Johan Derksen en Rene van der Gijp ervan? Het is opvallend dat de komiek Lubach grappen maakt met behulp van feiten die in de post-waarheid politiek niet meer worden gebruikt. De nar neemt de feiten serieus in de feiten-vrije politiek.

Jouke de Vries. Foto door Peter van der Sijde

Gert Jan Verhoog vroeg zich in zijn recente bijdrage af: “Waar is de nar gebleven?” Schiet de kwaliteit van het politieke debat soms tekort? Waar ligt dat aan en kunnen wij de kwaliteit van het debat verbeteren?

Ik wil de stelling betrekken dat de kwaliteit van het politieke debat in de Tweede Kamer inderdaad is afgenomen. Daar zijn diverse redenen voor. De belangrijkste daarvan zijn de fragmentatie in de politiek die tot stamvorming leidt en het gebruik van sociale media.

Een kwalitatief goed debat betekent dat je naar elkaars argumenten luistert, dat je deze uitwisselt en tot overeenstemming probeert te komen. Dat betekent dat je goed moet kunnen praten en argumenteren. Het veronderstelt dat je geïnteresseerd bent in de gedachtenwereld van een ander en dat je je daarin kunt verplaatsen. Dat is ook het uitgangspunt voor het goed functioneren van een parlement, dat letterlijk praathuis betekent en waarbij de uitwisseling van argumenten via geschreven en ongeschreven regels van de politieke cultuur verloopt.

De kwaliteit van het politieke debat is achteruitgegaan door de fragmentatie van de Nederlandse politiek. De fragmentatie heeft geleid tot stamvorming in de Nederlandse politiek. Deze stammen hebben een zeer sterke identiteit en zijn amper geïnteresseerd in de opvatting van andere stammen, waardoor het debat geen stap verder komt. Het leidt vaak tot een stammenstrijd en een loopgravenoorlog.

Dit stammengedrag is gestimuleerd door technologische ontwikkelingen die zoals altijd positieve en negatieve kanten hebben. De opkomst van het internet en de sociale media hebben qua communicatie veel mogelijk gemaakt, maar hebben ook een desastreuze uitwerking gehad op de kwaliteit van het politieke debat. De sociale media hebben als geen ander een snelle politieke mobilisatie mogelijk gemaakt waardoor politieke partijen als paddenstoelen uit de grond schieten en relatief onbekende personen worden gekatapulteerd in de Nederlandse politiek. De politieke stammen zijn echokamers. Een politicus schreeuwt iets in een put en de kreet komt ongefilterd terug. Het fragment van het eigen gelijk in de Kamer wordt voor de sociale media vastgelegd, waardoor de achterban alleen de eigen vertegenwoordiger ziet en hoort en niet de opponent die tegenargumenten inbrengt. Diverse debatten tijdens het nog jonge kabinet-Schoof zijn ontspoord door onbeheerste Twitter-berichten van ministers en Kamerleden. Premier Schoof is er zelfs toe overgegaan dat voor de ministerraad de iPhones moeten worden ingeleverd. De ministerraad als middelbare school!

Hoe kunnen wij de kwaliteit van het politieke debat verbeteren?

Op sommige basisscholen en middelbare scholen is er een verbod op sociale media ingevoerd. Dit heeft tot meer rust en reinheid in de lokalen geleid. Het leidt ook tot betere leerprestaties. Het valt te overwegen een dergelijke verbod op de sociale media ook voor Kamerdebatten in te voeren. Zonder sociale media is de wereld een stuk rustiger en kun je argumenten beter tot je nemen en afwegen. Dat zal de kwaliteit van de discussies en de besluitvorming verbeteren. Het valt tevens te overwegen om in het onderwijs en trainingsprogramma’s van politici en bestuurders weer logica en argumentatieleer terug te brengen. Door de herintroductie van de logica en de argumentatieleer zal de kwaliteit van het politieke debat met stappen vooruitgaan.

Ook zou het goed zijn wetenschappelijk onderzoek te verrichten naar de kwaliteit van het politieke debat. Het zou daarbij inzichtelijk zijn de debatcultuur van de hoogtijdagen van de verzuiling en de verzorgingsstaat te vergelijken met de debatcultuur die na de opkomst van Fortuyn en andere komeetachtige figuren in de Nederlandse politiek is opgetreden.

Omdat politici voor een groot deel zelf nar zijn geworden is het niet zo zinvol een functie als oppernar in het Parlement in te stellen. Wil de nar opvallen dan zullen de politici eerst zelf moeten reflecteren op hun functioneren en dienen zij terug te keren naar normaal gedrag. Pas dan kan de nar zich onderscheiden van de machthebbers.

Jouke de Vries is een Nederlandse hoogleraar, bestuurskundige en voorzitter van het College van Bestuur van de Rijksuniversiteit Groningen.

Till Eulenspiegel in Mölln, Duitsland.