Commissie Luchtruimherziening: Puzzel in een kluwen van belangen

Ik heb nooit geweten dat ik van 3D-puzzels hou. Dat was ook niet zo, totdat ik vanuit S&V Kernteam voor commissies gevraagd werd als secretaris/penvoerder van een rapport commissie over de indeling van het Nederlandse Luchtruim. Inhoudelijke een sprong in het onbekende, maar gelukkig met de ervaring uit vorige commissies.

Bart Olde Agterhuis

Zoals eigenlijk alle onderzoekscommissies bestond ook die voor het luchtruim uit een groep mensen die elkaar nog niet kende, deels nog nooit een commissie had ‘gedaan’ en verbonden was door de inhoudelijke kennis van de luchtvaart. In dit geval drie deskundigen mensen van de TU Delft, een deskundige op het gebied van Defensie en een onafhankelijk voorzitter.

Precies daarom is S&V Kernteam voor commissies opgericht: om commissies te ondersteunen bij de vele andere aspecten die bij een onderzoek komen kijken. Want minsten zo belangrijk als inhoudelijk kennis, is het creëren van de randvoorwaarden waarin een commissie onmiddellijk haar werk kan doen. Het gaat dan om het borgen van de onafhankelijkheid van het onderzoek, het creëren van voldoende tijd, het wegnemen van (externe) druk op het proces, goede afspraken over communicatie en de wijze waarop belanghebbenden betrokken zijn. En, vaak vergeten maar niet onbelangrijk: afspraken over reglementen, vertrouwelijkheid en archivering. Het CAOP deed hiervoor een beroep op ons kernteam en opnieuw werkten we hier uitstekend mee met hen samen.

Gigantisch domino-effect

Inhoudelijk was de opgave duidelijk: er is een wens een groot oefengebied voor de F-35 in Nnoord-Nederland te creëren én om vliegroutes naar Schiphol korter te maken. Een wens met een gigantisch domino-effect: het leidt tot verschuivingen van routes binnen Nederland die ook in de omringende landen doorwerken. Dat werkt weer door op routes van en naar vliegvelden in binnen- en buitenland. En altijd moet rekening worden gehouden met het kruisende intercontinentale verkeer. Dat is dan nog alleen maar de puzzel zelf.

De puzzel wordt gelegd door een veelheid aan mensen en organisatie uit binnen- en buitenland: het luchtruim ingedeeld in verschillende hoogtezones, elk met hun eigen verkeersleiding, die deze leiding ook weer over moet geven aan collega’s in binnen en buitenland, zowel civiel als militair. Oh ja, dan zijn er ook nog de sportvliegers, vertrek- en aanvliegroutes en (daar wordt het politiek) natuurgebieden en woonkernen die zoveel mogelijk ontzien moeten worden.

De belanghebbenden, onder wie en waaronder bewoners, provincies en natuurorganisaties, waren in dit onderzoek betrokken via een Klankbordgroep. Belangrijk keuze hierbij was dat de voorzitter en secretaris van de klankbordgroep onafhankelijk waren van de commissie. Tweede keuze, die logisch lijkt maar aanvankelijk niet was gemaakt: belanghebbenden zijn geen onderdeel van de commissie en benoemen geen leden. Wel mochten zij vragen stellen ten behoeve van de onderzoeksagenda.

Het onderzoek zelf kende grofweg vier fase: eerst inhoudelijke verdieping door stukken te lezen en inhoudelijke experts te raadplegen. Dan het bepalen van de onderzoeksagenda: deels op basis van de vragen die de commissie had, deels op basis van vragen vanuit de Klankbordgroep. Tot slot het schrijfwerk, dat ik samen met S&V collega Gosse Bosma op me heb genomen. In de laatste fase hebben we derden kritisch laten tegenlezen, is de reactie verzorgd door S&V collega Hannah Aukes en is de communicatie voorbereid.

En dan? Dan wordt ‘jouw’ rapport door een voorzitter aangeboden aan een minister, schrijft een krant een stukje, draait de wereld door en is het opeens klaar. Maar, in dit geval, wel met een ministerie dat als opdrachtgever goed uit de voeten kan met het advies en een Klankbordgroep vol belanghebbenden die tevreden zijn met wat de commissie boven water heeft getrokken. En dat is, zeker als het gaat om vliegroutes op Schiphol en Lelystad, zeker niet vanzelfsprekend.

Bart Olde Agterhuis is associé van S&V.