Uit de samenleving: Waar zijn we aan begonnen?

‘En het eind, dat ik wilde ontvluchten, | Is den aanvang gelijk, dien het had: | Onder Hollandsche regenluchten, | In een kleine Hollandsche stad’, dicht J.C. Bloem in zijn Aanvaarding.[1]

Nu is Alkmaar geen kleine stad. Maar in opvallend contrast met dat mistroostige beeld van een stad onder Hollandse regenluchten vond op de eerste vrijdag van oktober in de Alkmaarse Grote Sint-Laurenskerk de onthulling plaats van een immens raam. De Amsterdamse kunstenares Fiona Tan ontwierp het glas-in-lood voor het kerkraam van zes meter breed en 23 meter hoog.

De flamboyante burgemeester Anja Schouten en kinderburgemeester Malaika Mughal Uribe van Alkmaar trokken samen aan een koord om het doek voor het raam op te laten trekken. Tijdens die ceremonie klonk de wereldpremière van een compositie, onder andere gespeeld op het grote orgel in de kerk. Vervolgens was er een staande ovatie voor Tan.

De officiële opening, vaardig gepresenteerd door directeur Patrick van Mil van het Stedelijk Museum Alkmaar, was slechts twee dagen voor de feestelijke herdenking van Alkmaars Ontzet. Dat was 450 jaar geleden een keerpunt in de Opstand waaruit het huidige Nederland ontstond.

Heel hedendaags

Aan de Volkskrant[2] vertelde Van Mil dat Tan ‘een heel hedendaagse en tegelijk tijdloze interpretatie’ geeft van Alkmaars Ontzet. ‘Wat ik ook zo mooi vind, is dat het raam niet in een Europese, islamitische, oosterse of Mexicaanse traditie staat, het zou allemaal kunnen – het abstracte patroon is bijna universeel menselijk’. Zelf stelde Tan zich, toen ze zich net in Nederland had gevestigd, voor als ‘vreemdeling van beroep’. Als kind van een Indonesisch-Chinese vader en Australische moeder noemt ze haar identiteit een ‘paradox’.

Op het podium vroeg Van Mil de kunstenares naar haar inspiratie voor het raam. Ze vertelde hem over haar Australische oudoom die in de Eerste Wereldoorlog vocht tegen de Duitsers en glasscherven rond de gebombardeerde kathedraal van Reims in zijn zak stak om er thuis een caleidoscoop van te maken. Als kind keek Tan er eindeloos naar. Het kleurenschema voor het abstracte raam baseerde ze op foto’s van Nederlandse polderlandschappen tijdens zonsopkomst.

Alkmaar in mijn hart

Tijdens de plechtigheid sprak ook Jan Terlouw. Tegen zijn gewoonte zei hij tot zijn verbazing onmiddellijk ja tegen de uitnodiging. Naderhand besefte hij dat zijn ‘hervormde’ vader Jan Cornelis Terlouw als predikant in ‘één van de zestien kerken van Alkmaar’ stond, en hij enige kindertijd doorbracht in die stad: ‘Alkmaar heeft een bijzondere plek in mijn hart’. Op school sprak de datum 8 oktober 1573 tot zijn verbeelding, ‘want in Alkmaar begon de Victorie. Mijn oudste herinneringen liggen hier in Alkmaar’.

Wat de D66-politicus er niet bij vermeldde was dat zijn vader dominee was voor de orthodoxe ‘Gereformeerde Bond tot verbreiding en verdediging van de Waarheid in de Nederlandse Hervormde (Gereformeerde) Kerk’, maar dat terzijde. De toespraak van Terlouw was misschien niet zo opzienbarend. Geliefd in brede kring maakte de 92-jarige vooral indruk met zijn broze verschijning, zijn woorden en het stemgeluid van een menslievende dominee op leeftijd in deze grote kerk.

Stedelijk weefsel

Indruk maakte ook de jonge Nederlandse dichteres Lisette Ma Neza. Haar ouders vluchtten voor de genocide in Rwanda. Ze legde een verband tussen de vrijheid van Alkmaars Ontzet en het land van haar ouders. Als enige noemde ze God in deze door TAQA Theater De Vest beheerde kerk, waarvan de bouw in 1470 begon. Plaatselijke bestuurders noemen de Sint-Laurens tegenwoordig ‘de huiskamer van Alkmaar’. Ongemerkt krijgt het kerkgebouw zo een nieuw leven.

Indruk maakte eigenlijk bovenal Gerjon Rooker, voorzitter van stichting Het Grote Raam. Met licht Noord-Hollandse zang in zijn stem deed hij uit de doeken dat hun droom soms ook een fata morgana leek, om moedeloos van te worden. ‘Waar zijn we aan begonnen’, dacht hij onderweg nog wel eens. Met elkaar legden ze vijf jaar lang een aanstekelijke veerkracht aan de dag, en een enorme vindingrijkheid. Rookers verhaal wierp licht op het stedelijk weefsel van de stad dat eraan bijdroeg het grote raam waar te maken. Maar die vitaliteit was Bloem misschien al te gortig geweest.

Gert Jan Verhoog

[1] Uit: Sintels, 1945.

[2] Woensdag 11 oktober 2023. Zie hierover ook de Volkskrant van zaterdag 7 oktober 2023.