S&V Dossier: Regeldruk voor maatschappelijke organisaties door war on terror

Maatschappelijke organisaties zien zich geconfronteerd met een steeds grotere regeldruk uit Den Haag, om van private partijen nog maar te zwijgen. Bewustwording helpt maatschappelijke organisaties al een eind op weg, al verdwijnt de grondoorzaak van strengere regelgeving niet.

De regeldruk op maatschappelijke organisaties – uit en te na bekend bij wie het aan den lijve ondervindt – groeit. Motor onder deze groei zijn maatschappelijke ontwikkelingen waarvan het onderscheiden en benoemen al snel leidt tot een al te wijdlopig vertoog. Dan maar grote stappen, snel thuis: de hedendaagse vrije democratische samenleving staat onder druk, en moet worden beschermd tegen kwaadwillende ondermijning. Niet alleen de overheid, maar ook banken en journalisten dragen hun steentje bij aan deze bescherming.

Van eigen parlementaire makelij zijn hiertoe in het leven geroepen de Wet Transparantie Maatschappelijke Organisaties,[1] de Wet ter Voorkoming van Witwassen en Financieren van Terrorisme,[2]  aanpassingen in de Handelsregisterwet,[3] en de Wet Bestuurlijk Verbod Ondermijnende Organisaties.[4] Over de breedte van de Europese Unie gelden bijvoorbeeld anti-witwasrichtlijnen (in het jargon: AMLD, anti-money laundering directives): de teller staat inmiddels op zes;[5] nummer zeven is in de maak.[6] Banken maken het steeds ingewikkelder om rekeningen te openen,[7] en hanteren graag en veel controles (jargon: KYC, know your client).[8]  De Kamer van Koophandel houdt allerhande gegevens bij, die vervolgens voor al het wel- en kwaadwillend publiek beschikbaar zijn.[9]

Langs de neus weg gezegd: war on terror heeft een nieuw strijdtoneel aangeboord in de burelen van het handelsregister. Dat zal de komende tijd niet veranderen. De wens om het maatschappelijk middenveld te verschansen tegen ‘onvrije beïnvloeding’ is blijvend, en op zichzelf uiteraard geheel terecht. Zolang de motor achter de strijd tegen ondermijning echter blijft draaien, lijkt het dat de regeldruk voor alle maatschappelijke organisaties eveneens blijft stijgen. Is dat ook zo?

Zoals eerder vermeld: wie de regeldruk zelf ondervindt, weet ervan. Elders leeft dat bewustzijn veel minder. Het is voor welwillende wetgevers lang niet altijd bekend welke wissel een antiterreurwet trekt op – bijvoorbeeld – een vrijwilligersvereniging in den lande. Wie witwassen wil voorkomen neemt bijvoorbeeld drugscriminelen op de korrel,[10] maar bedenkt zich niet dat ook de penningmeester van de plaatselijke vogelaarsvereniging dan helder moet maken wie de Ultimate Beneficial Owner is van de clubkas.

Het belang van bewustwording wordt mooi onderstreept met een voorbeeld uit dat Ultimate Beneficial Owner-register. Het registeren van uiteindelijke belanghebbenden bij de Kamer van Koophandel was voor maatschappelijke organisaties al langer een doorn in het oog. Wie is bijvoorbeeld precies de uiteindelijke belanghebbende van een algemeen nut beogende instelling (ANBI)? In mei dit jaar verscheen een artikel over de kosten van het belanghebbendenregister voor de rekening van maatschappelijke organisaties.[11] Daarop volgden Kamervragen.[12] De minister stelde daarop de koers bij, en liet in antwoord weten dat er voor ANBI’s een op maat gesneden aanpak volgt, in afstemming met brancheorganisaties.[13]

In plaats van belanghebbenden staan voor instellingen van algemeen nut namelijk bestuursleden vermeld. Daarmee zouden de privégegevens van bijvoorbeeld vrijwilligers langs de Kamer van Koophandel vrijelijk opvraagbaar zijn. Hiervoor stak de minister dus een stokje, nadat het probleem bij hem was aangekaart.

Kern van dit voorbeeld vormen de volgende twee constateringen. Net zoals uit de terechte zorg voor het waarborgen van de vrije en open samenleving steeds strengere wetten en regels zullen voortkomen, zal ook de goede wil voor het maatschappelijk middenveld en goede doelen niet verdwijnen. Het is zaak om te zien dat die twee doelen soms met elkaar in de knoop liggen. Waar het met de bezorgdheid om de vrije samenleving in politiek Den Haag – en Brussel! – wel snor zit, is het goed om juist nu een tandje bij te zetten voor de maatschappelijke organisaties die onbedoeld kind van de rekening worden. Juist deze organisaties vormen uiteindelijk de ruggengraat van de open en vrije samenleving die iedereen zo dierbaar is.

 

Gideon de Jong, 16 september 2021

 

 

[1] Wet transparantie maatschappelijke organisaties (Wtmo), na forse kritiek opnieuw ingediend vorig jaar: https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?id=2020Z22508&dossier=35646

[2] Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, geldend vanaf 1 juli dit jaar, https://wetten.overheid.nl/BWBR0024282/2021-07-01

[3] Implementatiewet registratie uiteindelijk belanghebbenden van vennootschappen en andere juridische entiteiten, invoering van het zogenaamde UBO-register. Vorig jaar juli geldend, al hebben bedrijven en organisaties tot 2022 om zich in te schrijven. https://wetten.overheid.nl/BWBR0043796/2020-07-08

[4] Een initiatiefwet van onder andere PvdA-Kamerlid Attje Kuiken, aanhangig bij de Eerste Kamer: https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/35079_initiatiefvoorstel_kuiken

[5] Richtlijn (EU) 2018/1673 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2018 inzake de strafrechtelijke bestrijding van het witwassen van geld: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/nl/TXT/?uri=CELEX:32018L1673

[6] Nieuwe regels zijn voorzien voor 2023, en werden in juli 2021 aangekondigd: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_3690

[7] Financieel Dagblad, 9 september 2021: Hoekstra: bank mag niet alle kleine autodealers weigeren. https://fd.nl/politiek/1411986/hoekstra-bank-mag-niet-alle-kleine-autodealers-weigeren

[8] Bijvoorbeeld: https://www.abnamro.nl/nl/prive/abnamro/know-your-client-klantonderzoek.html of https://www.rabobank.nl/bedrijven/service/cdd

[9] De Volkskrant, 13 september 2021: Wie pakt ‘Kamer van Verkoophandel’ aan? https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/de-kamer-van-verkoophandel-waarom-persoonsgegevens-van-zzp-ers-daar-niet-veilig-zijn~b4e0d0ee/

[10] NRC Handelsblad, 30 juli 2021: Nederland is een van de misdadigste landen ter wereld. https://www.nrc.nl/nieuws/2021/07/30/nederland-is-het-rottende-hart-van-europa-a4053069

[11] Follow the Money, 20 mei 2021: Antiterreurregister kost ondernemers, kerken en goede doelen 100 miljoen. https://www.ftm.nl/artikelen/nieuwe-ubo-bureaucratie-kost-ondernemers-kerken-goede-doelen-honderd-miljoen

[12] https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail?id=2021Z09330&did=2021D20651

[13] https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail?id=2021D26122[:]