Wim Deetman: Het speelkwartier is nu voorbij, aan het werk!

De val van het kabinet-Schoof lag al besloten in de door Rutte uitgelokte val van zijn laatste kabinet op de asielzoekerskwestie. De vroegere verklaring van Rutte dat de VVD niet nog een keer in zee zou gaan met Wilders’ PVV om tot een gemeenschappelijk kabinet te komen, werd door zijn opvolgster Dilan Yesilgöz in de prullenbak gedeponeerd. Zij wenste een rechts kabinet met als harde kernen VVD en PVV onder haar leiding. Toen de dalende trend in de opiniepeilingen voor de VVD die wens vermoedelijk onhaalbaar leek te gaan maken, deelde zij mee niet als minister onder een minister-president Wilders te willen dienen en riep zij de suggestie op dat er voor de VVD hooguit sprake kon zijn van een gedoogstatus. Na de verkiezingen liet de VVD zich, gedwongen door een deel van de VVD-achterban en onder leiding van een reeks informateurs, in het kabinet-Schoof rommelen. De hoop van PVV, VVD, NSC en BBB dat er na alle strubbelingen een stevig rechts beleid gevoerd zou gaan worden ging evenwel in rook op: het gerommel in en rond het kabinet bleef doorgaan, leidend tot nagenoeg stilstand in deugdelijk bestuur. Een kabinet dat niet (meer) in staat is iets voor het land te betekenen door verdeeldheid behoort zelf de stekker eruit te trekken. Zelfs daartoe kwam het kabinet niet meer en liet dat over aan Wilders.

Wim Deetman

Misschien is er voor het gerommel wel een verklaring.

Die verklaring moet niet gezocht worden in de onverwachte crises veroorzaakt door Corona en de oorlog in Oekraïne. Deze waren niet voorzien en Rutte c.s. reageerden daarop zoals andere politici in hun positie ook gereageerd zouden hebben: door de bank genomen al improviserend professioneel en adequaat. Die verklaring moet wel gezocht worden in het onvermogen om Nederland voor te bereiden op de grote veranderingen die zich nationaal, Europees en internationaal voltrekken in velerlei opzicht en in het onvermogen oog te hebben voor niet voorziene negatieve effecten die er altijd zijn bij in het verleden in gang gezet beleid. Geen beleid is volmaakt! Onvermogen belemmert om over de eigen schaduw heen te springen om samen met anderen te kunnen optrekken.

Kortom: nieuwe perspectieven zijn er niet en er is veel achterstallig onderhoud. Dit was de situatie bij de val van het kabinet-Rutte IV en die is twee jaar later na de val van het kabinet-Schoof niet wezenlijk veranderd.

Onderhoud van bestuur en beleid behoort het normale handwerk van bestuurders te zijn. Daarop mogen burgers toch als vanzelf rekenen? Wanneer dat professioneel geschiedt, kunnen verkiezingsprogramma’s en regeerakkoorden zich meer richten op de langere termijn. Natuurlijk moet er oog zijn voor de actuele wensen, voorkeuren en noden van burgers. Maar een politieke cultuur waarin bij voorkeur hierop worden gelet, leidt tot achteruitgang en faillissement van een samenleving. De langere termijnkoers moet gelijktijdig uitgezet worden en vergt dat om brede steun onder de bevolking wordt geworven.

Het vervelende bij achterstallig onderhoud is dat er naast noodzakelijk nieuw beleid niet zelden onverwacht veel tegelijk moet gebeuren. In ons land kan wel veel tegelijk, in ieder geval veel meer dan men denkt. De politiek en de overheidsbureaucratie moeten dan wel de idee loslaten dat zij daarover als van nature de regie hebben. Het is niet nodig dat de overheid voor alles wat nodig is en wenselijk wordt geacht het initiatief neemt. Het is de politieke kunst om de samenleving velerlei initiatieven te ontlokken die in de richting werken waarvoor politiek is gekozen. Lukt dat, dan kan er veel.

Nu de VVD het inzicht heeft verkregen niet meer in zee te willen gaan met de PVV zijn we terug bij het moment dat Rutte zijn laatste kabinet liet vallen. Men zou denken dat dit het moment is dat partijen slagvaardig de weg tot samenwerking gaan plaveien met als doel na de verkiezingen in korte tijd een kabinet te maken dat voldoende steun heeft in Tweede en Eerste Kamer. Maar deze gedachte lijkt een illusie te worden. Dilan Yesilgöz heeft verklaard dat zij een rechts liberaal kabinet wenst, uiteraard zonder PVV. Dit verlangen gaat voorbij aan de huidige en de toekomstige krachtsverhoudingen en samenwerkingsvoorkeuren in het parlement. Allereerst omdat een dergelijk kabinet op enigerlei wijze de steun behoeft van de PVV en dat wordt breed afgewezen. Er is nog een reden: begrippen als rechts liberaal of liberaal rechts hebben beleidsinhoudelijk in de afgelopen decennia betekenis verloren. Dit klemt te meer nu in VVD-gelederen geluiden gehoord worden in termen van politieke afkeer met soms een persoonlijk gericht accent van de combinatie PvdA-GL. Dit leidt tot het voortduren van het huidige giftige politieke klimaat en daarop zitten de kiezers niet te wachten.

The Court Jester door John Watson Nicol

Het is politiek leiderschap als lijsttrekkers elkaar al voor de verkiezingen opzoeken en inhoudelijk spreken en debatteren – en zeker niet alleen op de TV – over hoe de grote problemen aangepakt zouden kunnen worden. Dat geeft de kiezer houvast wanneer zij gaan kiezen tussen verschillende opvattingen.

En wanneer inhoudelijk wordt gesproken is er het gevaar van een afleidingsmanoeuvre. De democratische rechtsstaat wordt van binnenuit en van buitenaf aangevallen. Er worden vele suggesties gedaan om de risico’s af te wenden. Maar wordt het belangrijkste niet over het hoofd gezien? Democratie en rechtsstaat zijn in onderlinge samenhang holle begrippen tenzij zij geconcretiseerd worden en zo betekenis krijgen voor de individuele burger. Die betekenis wordt gegeven door de klassieke grondrechten, maar ook door de sociale, economische en culturele grondrechten. Burgers mogen erop vertrouwen dat de politiek die grondrechten serieus neemt in het dagelijkse beleid. Deze rechten beschermen de individuele burger zonder onderscheid en worden niet beheerst door de waan van de dag. Deze rechten worden gedragen door normen en waarden die voor individuele burgers ertoe doen. Deze rechten zijn niet voor niets gewaarborgd in onze grondwet, het EU-verdrag en een aantal internationale verdragen waaraan Nederland zich heeft verbonden en dit laatste met overtuiging heeft gedaan. Deze grondrechten zijn een soort “eed op de kaatsbaan” die een samenleving tot een echte samenleving maakt en kracht geeft. Zij verdienen gekoesterd te worden, ook als het even niet uitkomt. Zij gelden de individuele burger die soms tegenover een machtige overheid staat. Zij zijn universeel en tussen mensen wordt geen onderscheid gemaakt. Waarom? Wegens de intrinsieke waardigheid van ieder individu en die waardigheid verdient respect. Zo zijn grondrechten op voorhand richtinggevend voor het beleid van de overheid. Het is dwaasheid om over dit prealabel gegeven afspraken te maken al dan niet onder leiding informateurs.

Het speelveld is al bepaald en dan moet het toch mogelijk zijn oplossingen te vinden voor de problemen waarmee Nederland te kampen heeft. Het parool is: het speelkwartier is nu voorbij, aan het werk!

Welke thema’s zijn in ieder geval van belang voor de langere termijn?

Er is sprake van een onbestuurbaar geworden zorgstelsel ten gevolge van een op hol geslagen marktwerking. De idee dat ieder zonder enig onderscheid de toegang moet kunnen hebben tot zorg is bezig te verdampen. Dit moet worden voorkomen.
De stikstofcrisis wordt niet opgelost nu een wellicht hoopvol initiatief van het laatste kabinet Rutte zonder deugdelijke argumentatie terzijde is geschoven en er geen serieus alternatief is ontwikkeld. Het gevolg is dat Nederland al geruime tijd “op slot zit”, inclusief de agrarische sector, de woningbouw etc. Dit is onaanvaardbaar.
Er is geen visie waar in de komende decennia welke economische activiteiten plaats kunnen gaan vinden nu de Randstad overvol raakt.
De uitvoering van beleid is mensenwerk en dus worden er ook fouten gemaakt, waarvan de individuele burger ernstige schade kan ondervinden. Een idee van wat een genereuze attitude van een machtige overheid tegenover de individuele en zich machteloos voelende burger ontbreekt ten onrechte. Hier begint in ieder geval de erosie van de democratische rechtsstaat.
De overheidsbureaucratie lijkt soms wel op een zelfsturende robot. Zie b.v. de verlaging van het eigen risico in de zorg die kennelijk zinloos is voor de lagere inkomens, de huurbevriezing als inkomensmaatregel die merkwaardigerwijs het aantal te bouwen woningen verkleind alsof er macro-economisch sprake is van een onontkoombare financieringsbron. Fouten die kennelijk niet tijdig worden ontdekt. Het resultaat is dat de politiek (de wetgever) het nakijken heeft en wat erger is: de burger. Hoe dit te vermijden, in ieder geval wanneer er sprake is van sector overschrijdende regelingen?
Het lijkt erop dat de verschillende opvattingen over de buitenlandse politiek dichter bij elkaar zijn komen te liggen. Voor een sterke positie van Nederland is dat van betekenis. Daarbij dient in het oog te worden gehouden dat een vaste koers vertrouwen wekt. Zeker wanneer die koers is verankerd in het internationale recht, zoals dat is neergelegd in onze Grondwet, het EU-recht en internationale verdragen en overeenkomsten. Aan de toepassing van deze rechtsbeginselen moet nauwgezet de hand worden gehouden. Overwogen zou kunnen worden de Tijdelijke commissie Grondrechten en constitutionele toetsing om te zetten in een vaste commissie van de Tweede Kamer. Van deze vaste commissie kan dan de hoofdtaak zijn het kabinetsbeleid en alle voorstellen van kabinet en uit de Kamer te toetsen en daarover expliciet te rapporteren. Wat te veel van het goede? Historisch werd deze toetsende taak zowel door Tweede als de Eerste Kamer vervuld!
Er is een asielvraagstuk, zo wordt al jaren geponeerd. Met inachtneming van het nationale en internationale recht, en het feit dat het verschijnsel migratie, legaal en illegaal, van alle tijden is, dienen (verdere) beheersingsmaatregelen te worden afgesproken. Uit oogpunt van effectiviteit zou Nederland zich kunnen gaan inzetten voor een meer omvattend EU-asielbeleid dan nu het geval is ter vervanging van nationale maatregelen. In ieder geval zijn afspraken nodig om de IND-capaciteit en de opvangvoorzieningen voor asielzoekers zodanig uit te breiden dat pieken in het aantal asielaanvragen geruisloos kunnen worden opgevangen. Snelheid geven duidelijkheid voor iedereen zijn daarmee gediend.
Tja, dan nog een thema, een heilige koe! Lettend op de omvang van het achterstallig onderhoud en de noodzaak van nieuw beleid, b.v. die m.b.t. defensie, leiden de huidige door Nederland gekozen normen voor de omvang van de jaarlijkse overheidsuitgaven niet tot voldoende middelen in de kas van het Rijk. Te weinig doen aan het achterstallig onderhoud en al dan niet gedeeltelijk afzien van nieuw beleid zal de financiële lasten weliswaar niet naar de komende generaties verschuiven, maar wel de problemen waarmee wij nu van doen hebben en die bij niets doen omvangrijker zullen worden. Het verdient aanbeveling zich te bezinnen op de houdbaarheid van de normen die wij hebben gekozen voor de omvang van de overheidsfinanciën. Het budgetrecht van het parlement betekent dat parlementariërs zich daarover behoren uit te spreken in hun verkiezingscampagnes. De laatste verkiezingscampagne in de Bondsrepubliek laat zien dat strenge beloften voor de verkiezingen gebroken worden bij de regeringsvorming vanwege de wens tot een deugdelijk beleid te komen dat perspectief biedt en enthousiasmeert.

Tot slot over het thema van deze rubriek: de nar van het Binnenhof. We hebben ze amper meer en dat is slecht voor de Kamer. Misschien hier geen naam, maar wel een criterium: De narren van het Binnenhof zijn altijd die parlementaire journalisten en Kamerleden geweest die parlementaire voorvallen in het verleden op perfecte wijze direct konden koppelen aan de actualiteit.

Wim Deetman

***

Lees meer uit de reeks ‘De nar van het Binnenhof’: