Financiën en een flesje water: framing in formatietijd

Sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 ziet Kees Verhoog politieke kopstukken worstelen met hun frames en strategieën. Sommige werken, andere helemaal niet.

De mist van de verkiezingen was nog niet opgetrokken, of Dilan Yeşilgöz lanceerde haar eerste formatieframe. De VVD zou niet in een meerderheidskabinet stappen, maar wel een centrum-rechts kabinet mogelijk maken. Dit zou kunnen middels gedoogsteun, zoals de PVV had geleverd tijdens het eerste kabinet-Rutte. Geen ministers, maar wel verantwoordelijkheid.

Er is volop gespeculeerd over de onderliggende strategie van Yeşilgöz. Wilde zij Pieter Omtzigt de pas afsnijden en NSC dwingen volledig deel uit te maken van een rechts meerderheidskabinet? Legde ze hiermee de bal bij Omtzigt om de formatie op te blazen? Of was het een poging om beide flanken binnen haar partij tevreden te houden?

Wat de beweegredenen ook waren, het frame ontplofte in haar gezicht. Het overgrote deel van de VVD-achterban is blijkens peilingen voor deelname aan een – frame – “centrum-rechts kabinet” en – opnieuw: frame – omdat de focus lag op wat niet in plaats van wat wel, mobiliseerde ze deze groep tegen zich. Het stuwde de PVV in de peilingen naar scores rond de 50 zetels.

Het volgende formatieframe kwam van Omtzigt. In de eerste uitleg van de breuk brak NSC op degelijke financiën, maar wilde NSC een minderheidskabinet bestaande uit de andere drie (je weet wel, van die ondegelijke financiën) eventueel wel gedogen. Wellicht een bezweringsformule om de kool en de geit te sparen: degelijke financiën, daar zijn weinig mensen tegen.

Geert Wilders kopte direct in: dus het gaat slecht met de financiën en dan loop je weg? Extra gevat gezien zijn eigen geschiedenis met weglopen. Niet voor niets dat Omtzigt snel met nieuwe en aanvullende argumenten kwam: de cijfers kwamen te laat, de rechtstaat, de sfeer aan tafel, hij was toch altijd al duidelijk geweest over een meerderheidskabinet, etc.

Allemaal te laat, want inmiddels lieten de overgebleven onderhandelaars zich fotograferen aan de onderhandelingstafel met informateur Ronald Plasterk, één lege stoel en een dicht flesje water. Waar is Omtzigt? Opnieuw: framing. En een strakke beeldregie!

Nog een formatieframe: Omtzigt zocht afstand op de inhoud, omdat hij die niet kon vinden op de vorm. Het frame van Wilders tijdens het debat over het eindverslag van de informateur. Op de inhoud waren ze er bijna uit, maar de formatie liep vast op de beperkte opdracht: ze mochten het niet hebben over de vorm. Dat hij de opdracht zelf geschreven had deed er niet toe.

Een frame met verschillende (wie weet deels onbedoelde) effecten. Plasterk kan zo met opgeheven hoofd weg: het lag aan de formatieopdracht. De argumenten die Omtzigt opvoerde om te breken worden opnieuw neergezet als drogredenen. En tot slot voorziet het Wilders’ voorstel voor de volgende formatieopdracht van een aanleiding.

Voordat we verder gaan met de vorm een uitstapje terug naar de inhoud. Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA hinkt tijdens de formatie tot nu toe op twee boodschappen: enerzijds moeten andere partijen, net als de zijne, de PVV uitsluiten. Anderzijds is Wilders aan zet en wil Nederland volgens Timmermans een rechts kabinet. Zijn partij is in elk geval nog lang niet aan de beurt.

De strategie is ongetwijfeld: pas aan tafel gaan met VVD en NSC als de optie over rechts helemaal van tafel is. Dat levert een sterkere onderhandelingspositie op. Bovendien framet GroenLinks-PvdA zich zo als een bescheiden partij met respect voor de kiezer.

Toch wringt het. Want als de PVV een gevaar is voor Nederland, waarom dan niet het landsbelang en/of de belangen van alles dat kwetsbaar is op één zetten en vol inzetten op een andere parlementaire meerderheid: namelijk die door het midden. Een argument dat in het scenario van een definitieve breuk op rechts waarschijnlijk alsnog opgevoerd moet worden.

Extraparlementair. Voor sommigen ook een frame. Tweede Kamer en talkshowtafels vulden zich met discussies over wat dit precies betekent. Yeşilgöz greep de reddingsboei aan en “zette een stap naar voren”: naast gedogen wil de VVD nu ook praten over een extraparlementair kabinet. De VVD kan hiermee een vervelend hoofdstuk afsluiten. De bal ligt opnieuw bij Omtzigt.

Misschien pakt zo’n extraparlementair kabinet wel minder vernieuwend uit dan gedacht, schreef ik eind vorig jaar. Behalve beweging bij de VVD en een flirt met NSC heeft zo’n constructie voor Wilders daarom nog een voordeel: met ministers van VVD- en NSC-huize kan zo’n kabinet op meer commitment rekenen dan een minderheidskabinet zonder VVD of NSC.

In dit verband sluit ik graag af met een frame waarop D66-leider Rob Jetten ons trakteerde tijdens het formatiedebat: rariteitenkabinet. Want wie in Nederland volgt het nog?

14 februari 2024