Slagschaduw Europese Parlementsverkiezingen over formatie

In juni gaan we naar de stembus voor de Europese Parlementsverkiezingen. Qua publieke belangstelling delven de die verkiezingen altijd het onderspit tegen de stembusgang voor de Tweede Kamer, maar zeker in het licht van de huidige kabinetsformatie wordt het interessant om te zien hoe het Europees Parlement er straks uitziet. Met een toenemende politieke polarisatie in veel lidstaten en een reeks belangrijke grensoverschrijdende dossiers op tafel staat er veel op het spel. Deze korte vooruitblik behandelt de meest urgente politieke dossiers in het Europees Parlement (EP) en de standpunten van de grootste Nederlandse partijen, de verwachte winst voor ‘rechts’ en de procedure voor de totstandkoming van een nieuwe Europese Commissie.

Jelle Baartmans

De belangrijkste dossiers

De politieke agenda van het Europees Parlement lijkt de laatste jaren complexer geworden. Een aantal hoofdpijndossiers gaat over belangrijke kwesties die tot grote verdeeldheid in het EP en de lidstaten leiden. Klimaatbeleid is er een van de belangrijkste van. De Europese Unie heeft zichzelf ambitieuze doelen gesteld met de Europese Green Deal, waarin het streven naar klimaatneutraliteit in 2050 centraal staat. GroenLinks-PvdA is sterk voorstander van de Green Deal (die immers tot stand kwam onder de huidige partijleider Frans Timmermans) en dringt, onder aanvoering van lijsttrekker Bas Eickhout, aan op snelle en ingrijpende maatregelen om de klimaatdoelstellingen te halen. De Groenen in het Europees Parlement pleiten voor een verhoging van de emissiereductiedoelstellingen en willen meer investeren in hernieuwbare energiebronnen.

De PVV, grote winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen, is uiteraard fel tegen. De partij benadrukt de negatieve gevolgen van het Europees klimaatbeleid voor industrie en werkgelegenheid en vindt dat economische overwegingen leidend moeten zijn in Europees beleid. De VVD is een stuk milder en steunt grosso modo de doelstellingen van de Green Deal, maar wijst op het belang van realisme en haalbaarheid. De liberalen pleiten voor slimme innovaties en technologieën die zowel de economie kunnen stimuleren als bijdragen aan de klimaatdoelen.

Digitale economie: vrij ondernemen of aan de ketting?

Op economisch vlak is specifiek de digitale economie een sector waarin grote veranderingen en ontwikkelingen plaatsvinden die zich bovendien duidelijk op Europese schaal afspelen. De VVD ziet digitalisering als een kans om economische groei te stimuleren en pleit, net als bij het klimaatdossier, voor beleid dat innovatie ondersteunt en tegelijkertijd de digitale infrastructuur versterkt. Ze willen ook graag de regeldruk – bureaucratische rompslomp – voor techbedrijven verminderen. De PVV is een stuk protectionistischer en pleit voor strenge regulering om de nationale veiligheid te waarborgen en de monopolieposities van techreuzen aan te pakken. NSC zit ertussenin: het ondersteunt innovatie in de techsector maar waarschuwt voor de risico’s van techmonopolies en de gevaren voor privacy. GroenLinks-PvdA benadrukt het belang van ethiek in technologie en streeft naar sterke bescherming van consumentenrechten, in concreto door strikte regulering om persoonlijke data te beschermen.

Asiel en migratie: nationaal dispuut met Europese wortels

Een heet hangijzer in het EP dat niemand zal zijn ontgaan is asiel en migratie. Onlangs ging het Parlement met een kleine meerderheid nog akkoord met een strenger asiel- en migratiepact. Hoe de Nederlandse partijen in de wedstrijd zitten is geen geheim; de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van afgelopen najaar draaide voor een groot deel om migratie. De VVD wil een combinatie van beleid dat zowel de grenscontroles aan de Europese buitengrenzen versterkt als effectieve integratieprogramma’s aanbiedt voor degenen die naar Europa komen, waarbij nadruk wordt gelegd op de noodzaak van inburgering en deelname aan de arbeidsmarkt. De PVV wil de instroom drastisch verminderen, door ‘dichte’ grenzen en strengere asielprocedures. Ook hier zit NSC ergens in het midden, op zoek naar een balans tussen terughoudendheid en menselijkheid in het migratiebeleid; dus voor stevige grensbewaking én adequate opvang van vluchtelingen onder strikte voorwaarden. VVD, NSC en PVV zullen op dit punt met extra interesse kijken naar de uitslagen in juni, omdat dit onderwerp voor alle drie erg belangrijk is in de kabinetsformatie, terwijl ze ook weten dat het bij uitstek een onderwerp is waarop supranationaal beleid gevoerd zal moeten worden.

Natuurherstelbeleid: voor nu in de la, komt het daar ooit nog uit?

Om de Natuurherstelwet kunnen we niet heen. Die werd onlangs, mede dankzij Nederland, nog afgeschoten in het Europees Parlement. In Nederland heeft met name het stikstofdossier de afgelopen jaren geleid tot heftige debatten en protesten door de landbouwsector, met als gevolg de opkomst van BBB.

Dat de wet het niet heeft gehaald stemt aan de rechterkant van het politieke spectrum tot tevredenheid. De VVD neemt een voorzichtige houding aan als het gaat om natuurbeleid en pleit voor realistische doelstellingen, rekening houdend met de belangen van boeren en de economie. De PVV schaart zich achter de boeren en verzet zich tegen wat de partij ziet als ‘overregulering’. NSC erkent de noodzaak van natuurherstel maar is, in lijn met het zowel regionale als eurokritische karakter van de partij, juist pleitbezorger van een meer flexibele aanpak met maatwerk op regionaal niveau. GroenLinks-PvdA was juist sterk voorstander van de Natuurherstelwet en ziet strenge maatregelen tegen stikstofuitstoot als essentieel voor het behoud van biodiversiteit. De partij wil snelle en ingrijpende aanpassingen in de Europese landbouwpraktijken en meer investeren in natuurbehoud.

Perspectieven voor ‘rechts’ en doorvertaling naar de Commissie

Bovenstaande is slechts een greep uit de belangrijke en grote dossiers waar het nieuwe Europees Parlement de komende jaren de tanden in moet gaan zetten. De vraag is hoe dat Parlement eruit zal zien. Politieke verschuivingen in een aantal lidstaten doen vermoeden dat de partijen aan de rechterkant van het spectrum weleens als winnaar uit de stembus kunnen komen. Eurosceptisch rechts kan profiteren van sluimerende onvrede onder de bevolking over thema’s als migratie en nationale soevereiniteit. In landen als Frankrijk, Italië en Nederland slaat bijvoorbeeld het pleidooi voor strengere grenscontroles en het terugdringen van de invloed van Brussel – bijvoorbeeld in het stikstofdossier – aan.

De nieuwe samenstelling van het EP is ook van belang voor de procedure van het aanstellen van een nieuwe Europese Commissie. De Commissie, die de uitvoerende macht van de EU vormt, wordt om de vijf jaar vernieuwd. Dat proces begint met de verkiezing van de voorzitter van de Commissie, de post die Ursula von der Leyen momenteel bekleedt. De Europese Raad, bestaande uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, draagt een kandidaat voor deze positie voor, rekening houdend met de uitslag van de EP-verkiezingen. De voorgedragen kandidaat moet vervolgens worden goedgekeurd door het Parlement. Dit is een cruciaal aspect van de democratische verantwoording binnen de EU-instituties. Na goedkeuring van de voorzitter worden de overige Eurocommissarissen voorgedragen door de lidstaten. Ook die moeten door het Parlement worden goedgekeurd.

Conclusie

De aanstaande Europese verkiezingen zullen zonder twijfel een stevig stempel drukken op de toekomstige richting van de Europese Unie. Met urgente dossiers zoals klimaatbeleid, big tech, en migratie, maar bijvoorbeeld ook veiligheidsbeleid en de steun aan Oekraïne, kan een ‘ruk naar rechts’ bij de komende verkiezingen niet alleen de interne dynamiek binnen het Parlement beïnvloeden, maar ook de bredere (geo)politieke en economische koers van de EU. Daarbij is ‘rechts’ een breed begrip. Daar waar de PVV onderdeel uitmaakt van de eurosceptische EP-fractie Identiteit en Democratie (ID), is de VVD aangesloten bij het liberale Renew Europe (waarbij ook D66 is aangesloten). NSC wil graag lid worden van de christendemocraten, waar het dan samen zal komen met het CDA en de ChristenUnie. Vooral een grote winst voor ID zou de verhoudingen in het Parlement flink opschudden.

Jelle Baartmans

Heeft u behoefte aan duiding van de Europese Parlementsverkiezingen op voor u relevante dossiers? Bent u benieuwd wat alle partijen in hun verkiezingsprogramma hebben opgenomen? Neem dan vrijblijvend contact met ons op. Wij helpen u graag verder.