Prinsjesdag en militairen houden stand op het Voorhout

‘Prinsjesdag, de traditionele opening van het parlementaire jaar, moet op de schop’ om meer publiek te trekken, berichtte de NOS eerder deze week. Wat in elk geval blijft is de Troonrede, de balkonscène en de rijtoer over het Lange Voorhout, waarbij militairen een ere-afzetting vormen. Want het Lange Voorhout heeft een eeuwenoude band met de Nederlandse Krijgsmacht.

Robert Bruggink

In de december-editie van de Haagse Bode schreef Jelle Baartmans over de bijzondere militaire geschiedenis van het gebouw op Lange Voorhout nummer 52, waar nu Schinkelshoek & Verhoog is gevestigd (lees: Daar waar ooit de inlichtingen binnenkwamen). Het pand heeft dienst gedaan als hoofdkwartier van de eerste Nederlandse militaire inlichtingendienst (de Nederlandse Generale Staf sectie III). Hiermee lichtte Baartmans een tipje van de sluier op als het gaat om de militaire geschiedenis van het Lange Voorhout. Met mijn interesse voor de geschiedenis van Den Haag, richt ik mijn aandacht hier op het Lange Voorhout en haar band met de Nederlandse krijgsmacht tot de Tweede Wereldoorlog.

Militairen in de residentie

Wist u dat tijdens de ceremoniële aangelegenheden van Prinsjesdag 2023 zo’n tweeduizend militairen zijn ingezet? Net als elk jaar droegen ze bij aan de ere-afzetting en de rijtoer, die voornamelijk over het Lange Voorhout plaatsvonden. Dit alles onder toezicht van de Gouverneur der Residentie. Een vergelijkbare situatie bestond al ruim tweehonderd jaar geleden, zij het niet bij de opening van het parlementaire jaar, maar bij tientallen parades ter ere van verjaardagen en geboorten van leden van het Koninklijk Huis. De toenmalige Gouverneur der Residentie was Leopold van Limburg Stirum.

Van 1812 tot 1830 resideerde Van Limburg Stirum op Lange Voorhout nummer 19. Wie vanuit het raam van S&V over het Lange Voorhout kijkt, ziet het witte gebouw aan zijn rechterzijde. De graaf, die tweemaal de positie van Gouverneur der Residentie bekleedde (1813-1814 en 1820-1840), speelde een cruciale rol bij de machtsverschuiving en de terugkeer van de Oranjes in 1813. Als Gouverneur vervulde Van Limburg Stirum een belangrijke politiek-militaire rol binnen de krijgsmacht, die zich voornamelijk concentreerde in Den Haag. Hij staat symbool voor vele officieren die zich in en rondom het Lange Voorhout vestigden. Het Voorhout, de Denneweg en de Kazernestraat waren geliefde verblijfplaatsen voor zowel officieren als onderofficieren.

De aantrekkelijkheid van het Lange Voorhout als woonlocatie voor militairen was, naast ongetwijfeld de aanwezigheid van regering, parlement en vele hoogwaardigheidsbekleders, te danken aan de nabijheid van kazernes. De Frederikskazerne, gelegen aan de huidige Frederiksstraat in het verlengde van de Denneweg, werd al in 1771 in gebruik genomen. In 1824 werd een tweede kazerne gebouwd, dichter bij het Lange Voorhout. De nieuwe kazerne, de Oranjekazerne genaamd, werd gesitueerd in de tuinen van Huis Huguetan (Lange Voorhout 34), met een ingang aan de Mauritskade en een achteringang aan wat nu de Kazernestraat is -deze naam heeft het niet voor niets gekregen. Vanaf 1829 bood deze infanteriekazerne onderdak aan de Grenadiers en Jagers, de gardetroepen van de Nederlandse krijgsmacht. Ook de cavalerie kreeg haar eigen verblijfplaats in de stad. In 1844 werd de Alexanderkazerne opgeleverd, gelegen bij het exercitieterrein Alexanderveld, tussen de Malakkastraat en de huidige Burgemeester Patijnlaan. De bouw van deze kazernes maakte het mogelijk dat er in de loop van de negentiende eeuw ruim drieduizend militairen in Den Haag gehuisvest werden.

Wachtparade op de Oranjekazerne aan de Mauritskade. Op de achtergrond de achterzijde van Huis Huguetan aan het lange Voorhout 34 (1904). Bron: het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), collectie fotoafdrukken Koninklijke Landmacht.

Zichtbaar op het Lange Voorhout

Met name de Grenadiers en Jagers, gehuisvest in de nabijgelegen Oranjekazerne, lieten een duidelijke indruk achter op het openbare leven in het Lange Voorhout. De militairen hielden de wacht bij belangrijke gebouwen zoals het Paleis Lange Voorhout en het Departement van Marine (Lange Voorhout nummer 7). Dagelijks trokken vele militairen over het Lange Voorhout richting de markten in het stadscentrum om hun inkopen te doen.

Officieren en onderofficieren genoten van wandelingen over het Lange Voorhout, vaak vergezeld door gezinsleden. Voor officieren gold de residentie als een plek van ontspanning. Omdat ze een minder strakke dagindeling hadden, waren ze vaak te vinden in de koffiehuizen van Den Haag, waardoor ze bekend stonden als de ‘juwelen van de koffiehuizen’. Ze waren ook vaak lid van de verschillende sociëteiten in de stad, waaronder de Groote Sociëteit (nu bekend als de Haagsche Club – Plaats Royaal), dat sinds 1895 gevestigd is in het gebouw aan het Lange Voorhout nummer 40.

De aanwezigheid van de vele militairen in en rondom het Lange Voorhout zorgde voor bedrijvigheid. Dit resulteerde in de oprichting van talrijke bedrijven langs de Denneweg, gespecialiseerd in het maken en verkopen van uniformen, wapens en zadels voor de militairen. Kortom, de aanwezigheid van de krijgsmacht maakte het Lange Voorhout en de omgeving tot een levendig deel van de stad.

Ruim een eeuw fungeerde het Lange Voorhout als het militair centrum van Den Haag. Aan deze situatie kwam gedurende het interbellum een einde. In 1919 werd de Oranjekazerne volledig verwoest door een brand, waardoor de Grenadiers en Jagers gedwongen werden om de stad te verlaten en hun intrek te nemen in houten barakken op Waalsdorp. Deze situatie zou aanhouden tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Verder resulteerde de groei van de stad ertoe dat de Frederik- en de Alexanderkazerne steeds meer werden omringd door woonwijken. Dit leidde tot klachten over de geur van paarden en het lawaai van de troepen. Als reactie hierop ging de gemeente in 1935 over tot de bouw van twee nieuwe kazernes aan de Van Alkemadelaan. De kazernes werden in 1938 geopend als de nieuwe Frederik- en Alexanderkazerne en dienden als de nieuwe verblijfplaatsen voor de militairen in Den Haag, waardoor het Lange Voorhout niet langer als legeringsterrein diende.

Niettemin bleef Lange Voorhout nummer 52 dienst doen als hoofdkwartier van de Nederlandse Generale Staf, sectie III, en werd Lange Voorhout nummer 7 nog gebruikt als algemeen hoofdkwartier van het Nederlandse leger tijdens de mobilisatie in 1940. Het leger vorderde Hotel Des Indes, waarvandaan op de ochtend van 10 mei 1940 het Lange Voorhout werd opgeschrikt door het loeien van de sirene.

Defilé van de Grenadiers en Jagers voor de commandant Veldleger generaal J.J.G. Baron van Voorst tot Voorst voor het hoofdkwartier aan de Lange Voorhout 7 (1937). Bron: het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), collectie fotoafdrukken Koninklijke Landmacht.

Prinsjesdag en de Haagse lobby

Tegenwoordig is de relatie tussen de krijgsmacht en het Lange Voorhout ver te zoeken. Een wandeling over het Voorhout biedt slechts zeer beperkte inzichten in hoe de situatie destijds was. Van de Oranjekazerne is niets meer over. Slechts ceremonieel heeft het Lange Voorhout nog betekenis. Onlangs meldde de NOS, zoals gezegd, nog dat er wijzigingen worden overwogen voor Prinsjesdag. Enkele suggesties zijn om de ere-escortes eerder door de stad te laten marcheren en het optreden van militaire muziekkorpsen te vervroegen. Wellicht zullen op deze wijze nog meer militairen te zien zijn op het Lange Voorhout.

Een andere, minder zichtbare band tussen het Lange Voorhout en de krijgsmacht werd vorige maand duidelijk. In maart maakte het kabinet bekend de beste deal voor de aanschaf van vier onderzeeboten te hebben gevonden. Na jarenlange intensieve lobby vanuit de maakindustrie bleek het Franse Naval Group als winnaar uit de bus te komen. En u raadt vast waar dit bedrijf kantoor houdt, evenals trouwens tegenstrever Damen.

Robert Bruggink

—

Robert is medewerker van Schinkelshoek & Verhoog. Momenteel is hij, met een LLM en BA-geschiedenis op zak, bezig met de geschiedenis-master Cities, Migration and Global Interdepence aan de Universiteit van Leiden.

Bronnen: wikipedia, “Het Lange Voorhout. Monumenten, mensen en macht” van Haagse Historie en “Geef Acht! Een stad voor soldaten”.